Depremden Etkilenen İllerin 2014-2021 Yılları Arasındaki Yer Değiştirme Hareketleri

6 Şubat 2023 tarihinde Kahramanmaraş merkezli gerçekleşen iki büyük depremin yarattığı hasar tüm Türkiye’yi derinden etkilemiştir. Ailelerini, yakınlarını, sevdiklerini kaybeden; evlerinden ve işlerinden olan insanların yaşamlarını idame ettirebilmek için ise kısa ve uzun vadede yeni işler, yeni haneler edinmesi gerekmektedir. Yeni hayatların kurulma süreci ise özellikle depremden etkilenen on bir il ve bu illerden göç edilen şehirlerdeki yapıyı değiştirecektir. Bu sebepten ötürü deprem felaketinden önceki süreçte bahsi geçen illerdeki yer değiştirme hareketlerinin analizi deprem sonrası yaşanacak hareketleri öngörebilmek ve planlama yapabilmek açısından önemli görülmektedir.

Araştırma gerçekleştirilirken TÜİK’in 2014-2021 yılları arasındaki verileri kapsayan ikamet edilen il ve doğum yerine göre iller arası göç eden nüfus istatistiklerinden yararlanılmıştır. Depremden etkilenen on bir ilin sakinlerinin bahsi geçen 8 yılda en fazla hangi illere taşındığı tespit edilerek deprem sonrası yönelimi anlamak için bir başlangıç oluşturulmak istenmektedir. TÜİK’in incelenen verileri doğum yeri ve alınan ikameti göstermektedir. Tablo yorumlanırken kişilerin önemli bir çoğunluğunun doğdukları yerde ikamet ettikleri varsayılarak analiz gerçekleştirilecektir.

Adana, Adıyaman, Diyarbakır, Elâzığ, Gaziantep, Hatay, Kahramanmaraş, Kilis, Malatya, Osmaniye ve Şanlıurfa illerinde yaşayanların 2014-2021 yılları arasında hangi illere en fazla ikamet taşıdığı anlaşılmaya çalışılan bu araştırmada 8 yılda da en fazla ikamet alınan iller tespit edilerek grafiğe dönüştürülmüş hâlde sunulmaktadır. Araştırmanın maksadı depremden etkilenen vatandaşların yeni hayatlarını kurabilmek için taşınacağı illeri görebilmek ve bu illerin aldığı göç ile dönüşecek kentlere öneriler sunmak olduğundan yer değiştirmeler incelenirken depremden etkilenen 11 ilin birbirleri arasındaki taşınma istatistikleri açısından dikkate alınmamıştır.

Şekil 1. 2014-2021 Yılları Arasında Adana İlinin En Fazla Göç Verdiği Şehirler

Kaynak: TÜİK, 2022a

2014-2021 arasındaki ikamet değişikliği verilerine bakıldığında depremden etkilenen iller haricinde Adana ilinden en fazla taşınmanın İstanbul iline gerçekleştiği görülmektedir. Ele alınacak diğer 10 ilde de görüleceği üzere İstanbul gerek kalabalık nüfusu gerekse istihdam olanakları sebebiyle en fazla göç alan şehir olacaktır. Devamında Mersin ve Ankara illeri gelirken Adana’dan Antalya, İzmir, Niğde, Kayseri ve Konya illerine taşınmaların da oldukça fazla olduğu görülebilmektedir.

Şekil 2. 2014-2021 Yılları Arasında Adıyaman İlinin En Fazla Göç Verdiği Şehirler

Kaynak: TÜİK, 2022a

Adıyaman ilinde yaşayanların yer değişikliği hareketlerine bakıldığında 2014-2021 yılları arasında en fazla ikamet taşınması İstanbul iline gerçekleşmiştir. İstanbul’dan sonra gelen iller arasında büyük bir farklılık görülemese de ikinci ve üçüncü sırada Mersin ve Antalya’nın olduğu bulgulardan görülebilecek bir sonuçtur. Devamında İzmir, Tekirdağ, Ankara, Konya, Bursa illeri gelirken tabloda yer verilmeyen Kayseri ve Erzincan illerine de ikamet taşınmasının diğer illerden fazla olduğu görülmektedir.

Şekil 3. 2014-2021 Yılları Arasında Diyarbakır İlinin En Fazla Göç Verdiği Şehirler

Kaynak: TÜİK, 2022a

Diyarbakır ilinin 2014-2021 yılları arasındaki yer değiştirme hareketleri incelendiğinde ilk sırada diğer iller gibi İstanbul ili yer almaktadır. İstanbul’dan sonra İzmir ve Antalya gelirken; devamında Batman, Ankara, Mersin, Bursa ve Mardin gelmektedir. Tabloya dâhil edilmeyen, ancak Diyarbakır’da yaşayan insanların taşındıkları diğer yerlerden olan Kocaeli, Siirt, Bingöl ve Manisa illeri de grafikte gösterilen illerin devamında gelmektedir.

Şekil 4. 2014-2021 Yılları Arasında Elâzığ İlinin En Fazla Göç Verdiği Şehirler

Kaynak: TÜİK, 2022a

Elâzığ ilinden gerçekleşen taşınmalara bakıldığında 2014-2021 yılları arasında ilk sırada İstanbul gelmekte, İstanbul’u Ankara ve İzmir takip etmektedir. Üç büyükşehirden sonra Elâzığ vatandaşlarının ikametlerini aldırdığı şehirler ise Bingöl, Tunceli, Antalya, Bursa ve Kocaeli olarak devam etmektedir. Mersin ve Erzincan illeri de tabloda gösterilen illerin devamında gelmektedir.

Şekil 5. 2014-2021 Yılları Arasında Gaziantep İlinin En Fazla Göç Verdiği Şehirler

Kaynak: TÜİK, 2022a

2014-2021 yılları arasında Gaziantep ilinin en fazla göç verdiği şehirlere bakıldığında İstanbul ilinin diğer incelenen şehirlerdeki yer değiştirme hareketlerinde olduğu gibi ilk sırada olduğu görülmektedir. İkinci sırada Antalya, devamında da Ankara gelirken Mersin, İzmir, Bursa, Muğla ve Kocaeli illerinin de Gaziantep’ten göç aldığı görülmektedir. Tabloya dâhil edilmeyen Konya, Aydın, Balıkesir ve Kayseri illeri de ortalamanın üzerinde kalmaktadır.

Şekil 6. 2014-2021 Yılları Arasında Hatay İlinin En Fazla Göç Verdiği Şehirler

Kaynak: TÜİK, 2022a

Hatay ilinden diğer illere taşınma sayılarına bakıldığında diğer illerde olduğu gibi ilk sırada İstanbul gelmektedir. Antalya’nın ikinci sırada olduğu 2014-2021 arası taşınma sayıları Ankara, İzmir, Mersin illeri ile devam etmektedir. Muğla, Kocaeli ve Konya şehirleri de Hatay doğumlu insanların taşındıkları yerlerden iken, grafikte yer almayan Aydın, Balıkesir, Eskişehir, Denizli ve Tekirdağ da Hatay kökenli kişilerin yer değiştirmeleri açısından dikkat çeken şehirlerdendir.

Gaziantep ve Hatay’ın 2014-2021 arası diğer illere verdikleri toplam göç sayıları birbirine çok yakındır. Komşu olan bu iki ilin ikamet değiştirirken yöneldikleri illerin sıralaması ve verdikleri göç sayısının da neredeyse aynı olduğu veriler üzerinden rahatlıkla görülebilmektedir. Gaziantep ve Hatay halkının yer değiştirme hareketlerinin son sekiz yıldır paralellik göstermesinden yola çıkılarak deprem sonrası süreçte benzer bir yol izleyebilecekleri çıkarımını yapmak ise yanlış olmayacaktır.

Şekil 7. 2014-2021 Yılları Arasında Kahramanmaraş İlinin En Fazla Göç Verdiği Şehirler

Kaynak: TÜİK, 2022a

Kahramanmaraş’tan diğer illere 2014-2021 yılları arasında gerçekleşen hareketliliğe bakıldığında ele alınan 8 yılda İstanbul’a taşınmaların ilk sırada olduğu, devamında Ankara ve Antalya illerinin geldiği görülmektedir. Kayseri iline 2019 yılında gerçekleşen ortalamanın üstündeki taşınma sayısı ise dikkat çekmektedir. Birbirine komşu olan Kahramanmaraş ve Kayseri arasındaki ilişkinin yoğunluğunun altını çizen bu verilerin devamında ise yüksek taşınma oranlarıyla İzmir, Mersin, Konya ve Bursa gelmektedir. Sıralamada ilk sekiz ilin içerisine girmediği için grafiğe dâhil edilmeyen, ancak yorumlama açısından önemsenen Sivas, Muğla, Kocaeli ve Çanakkale illerine de Kahramanmaraş’tan ikamet alınması ortalamanın üzerinde seyretmektedir.

Şekil 8. 2014-2021 Yılları Arasında Kilis İlinin En Fazla Göç Verdiği Şehirler

Kaynak: TÜİK, 2022a

Nüfusu ve yüzölçümü diğer illere kıyasla oldukça aşağılarda olan Kilis, bir yandan Gaziantep ve Hatay illerinin arasındaki yeriyle, bir yandan da sınır bölgesinde oluşuyla önemli bir konumdadır. 2014-2021 yılları arasındaki taşınma istatistiklerine bakıldığında en çok ikamet alımının İstanbul iline gerçekleştiği görülürken devamında Antalya, Ankara ve Mersin gelmektedir. İzmir, Bursa, Kocaeli ve Muğla illerine de Kilis’ten önemli ölçüde taşınma gerçekleşirken grafikte gösterilmeyen ancak Kilis doğumluların ikametlerini taşımasıyla dikkat çeken Konya ilinin de belirtilmesi gerekmektedir.

Şekil 9. 2014-2021 Yılları Arasında Malatya İlinin En Fazla Göç Verdiği Şehirler

Kaynak: TÜİK, 2022a

Malatya ilinin 2014-2021 yılları arasındaki ikamet taşıma istatistiklerine bakıldığında İstanbul ilinden sonra en fazla taşınmanın Ankara iline gerçekleştiği görülmektedir. Ardından İzmir, Antalya, Mersin, Kocaeli ve Bursa gelirken Malatya’nın komşu ili Sivas ile de yer değiştirme açısından önemli ilişkilerde bulunduğu verilerden hareketle söylenebilmektedir. Erzincan, Aydın, Balıkesir, Kayseri ve Tekirdağ illeri de grafikte gösterilen illerden sonra Malatya ilinden depremden etkilenen illerin haricinde en fazla taşınmanın gerçekleştiği iller olarak dikkat çekmektedir.

Şekil 10. 2014-2021 Yılları Arasında Osmaniye İlinin En Fazla Göç Verdiği Şehirler

Kaynak: TÜİK, 2022a

Yüz ölçümü bakımından küçük olmasına karşın yarım milyonun üzerindeki nüfusu ile çok sayıda insanın yaşadığı Osmaniye ilinin diğer illere verdiği göç sayısı ise aldığı göç sayısından daha fazladır. 2014-2021 yılları arasındaki yer değiştirme hareketlerine bakıldığında diğer illerdeki başlangıçla aynı şekilde ilk sırada İstanbul’un olduğu görülmekte, devamında ise Ankara, Antalya ve Mersin illeri gelmektedir. İzmir, Konya, Kayseri ve Bursa illerine de taşınmaların üst sıralarda olduğu verilerden gözlenebilirken Kocaeli iline de Osmaniye’den taşınanların sayısı azımsanamayacak seviyededir.

Şekil 11. 2014-2021 Yılları Arasında Şanlıurfa İlinin En Fazla Göç Verdiği Şehirler

Kaynak: TÜİK, 2022a

İki milyonu aşkın nüfusu ile Türkiye’nin en kalabalık illerinden biri olan Şanlıurfa’da yaşayanların ikamet taşırken seçtikleri şehirler diğer incelenen illerle paralellik göstermektedir. 2014-2021 yılları arasındaki ikamet taşıma verilerine göre Şanlıurfa’da doğan insanların en fazla taşındıkları il açık bir fark ile İstanbul iken, ikinci sırada ise Antalya gelmektedir. Özellikle 2019 yılında İstanbul ve Antalya illerinde önemli ölçüde taşınma gözlenmektedir. Devamında ise Ankara, Mersin, İzmir, Bursa, Kocaeli ve Konya illeri gelirken Şanlıurfa’dan Mardin iline de önemli ölçüde taşınma sayısının gerçekleştiği TÜİK verilerinden hareketle görülebilmektedir.

Sonuç

Daha önce görülmemiş bir boyutta gerçekleşen ve birçok insanın hayatını kaybetmesine sebep olan deprem felaketlerinin acısı tüm Türkiye tarafından hissedilmektedir. Depremin anlık ve uzun vadedeki sosyal yansımaları ise aynı şekilde yalnızca bölgede ve yöresinde yaşayanları değil, ülkenin tümünü etkileyecektir. Bu yansımaların mümkün olduğunca planlı gerçekleşebilmesinin ise hayatını devam ettirmek zorunda kalan insanların düzeninin daha kolay oluşmasına yol açacağı umulmaktadır.

Deprem felaketinin yarattığı yıkımın yeniden toparlanabilmesi için yok olan kentler düzenlenmeye çalışılırken bir yandan da evlerini, işlerini, okullarını kaybeden insanların hayatlarını devam ettirebilmek için yeni mekanlara taşınması gerekmektedir. Yukarıda özetlenmeye çalışılan iller arası ikamet değiştirme istatistiklerinin ise zaruriyetten doğan taşınmalar hususunda doğabilecek eksikliklere alınması gereken önlemlere bir yol gösterici olması planlanmaktadır.

Yukarıdaki verilerden görülebileceği üzere 2014-2021 yılları arasında depremin etkilediği 11 ilden en fazla ikamet taşıma İstanbul’a gerçekleşmiştir. Başka ile taşınanların ortalama %10’unun seçtiği İstanbul’un özellikle eğitim ve istihdam olanaklarının bu sıralamada ilk başta gelmesinin sebebi olarak gösterilmesi yanlış bir değerlendirme olmayacaktır. İstanbul’un ardından ise genellikle Ankara gelirken Mersin ve Antalya illerine olan taşınmaların da hatırı sayılır ölçüde olduğunun vurgulanması gerekmektedir.

Deprem sonrası süreçte Mersin ve Antalya illeri depremzedelerin kalacak yerleri olmamasından ötürü konum olarak yakınlıkları ve çevredeki illere kıyasla imkanlarının fazlalığı sebebiyle gittikleri yerler olarak öne çıkmıştır. Özellikle Mersin ili deprem sonrası haberlerde de gözlenebileceği üzere çok yüksek sayılarda depremzedeye ev sahipliği yapmaktadır. Mersin Ticaret Borsası tarafından kaleme alınan “Mersin’den Çağrı” metninde depremlerden sonra Mersin’e 400.000’den fazla kişinin geldiği ve şehrin nüfusunun yüzde 40 arttığı belirtilmektedir.[1] Bahsi geçen yer değiştirmenin “sosyal afet” olarak tanımlandığı bu metinde altyapı, barınma ve ulaşım gibi temel olanakların yetersiz kalışından dem vurulmuştur.

İllerin nüfuslarının ani artışı ise Mersin örneğinde gözlenebileceği üzere altyapı yetersizliği doğuracak, kısa ve uzun vadede sorunlar ortaya çıkacaktır. Deprem anından sonra gerçekleşen ani yer değiştirmenin yanı sıra uzun vadede şehirlerini değiştirecek depremzedeler için ise yeni sosyal politikalar üretilmesi hem taşınanlar için hem de taşınmaların gerçekleştiği illerdeki halkın refahı için elzem görülmektedir.

Öneriler

Deprem sonrası hareketliliğin yukarıda incelenen sekiz yıldaki hareketlilikle paralellik göstereceği düşünülse de incelenen on bir ilden de taşınanların ilk sırada yerleştiği İstanbul iline Marmara bölgesinde beklenen büyük deprem dolayısıyla incelenen yıllardaki kadar fazla taşınma gerçekleşmeyeceği öngörülmektedir. Büyük bir travma yaşayan depremzedelerin yalnızca İstanbul değil, görece riskli diğer deprem bölgelerini de tercih etmek istemeyecekleri düşünülse de İstanbul’un mevcut nüfus yoğunluğu dikkate alındığında alternatif şehirlere yönlendirme yapılmalıdır. Mersin ve Antalya illerinin yanı sıra Ankara ve İzmir illerinin de uzun vadede depremzedelere ev sahipliği yapacağı verilerden hareketle söylenebilmektedir. Bu nedenle bahsi geçen illerde depremden etkilenerek bu illere gelecek olan nüfus düşünülerek istihdam olanakları artırılmalı ve konut planlamasına önem verilmelidir.

Depremzedelerin yaklaşık bir aydır devam eden taşınma hareketlerinin planlı olabilmesi altyapı sorunlarının da önceden planlanıp hiç doğmamasına ya da çözülebilmesine olanak sağlayacaktır. Bu sebepten ötürü depremden zarar gören illerin yanı sıra belirlenen illerde de depremzedelerin yaşayacakları geçici konutların yapılması konut piyasasındaki dalgalanmanın da önüne geçebilecektir. Tasarısı yapılmış şehirleşmenin ulaşımın düzenlenmesine katkıları da es geçilmemelidir. Ancak ilk aşamada konut fiyatlarının denetlenmesi ve fahiş fiyatlandırmanın önüne geçilmesi önem arz etmektedir.

Kaynak aktarımı hususunda doğal olarak ilk sırada olan deprem bölgesinin yanı sıra özellikle çevre illerin depremzedeleri karşılayabilecek şekilde düzenlenebilmesi hem deprem bölgesinin yeniden inşasını kolaylaştıracak, hem de çevre illerdeki hayat akışını sorunlarla daha az karşılaştıracaktır. Bu sebeplerden ötürü özellikle yöredeki şehirlerdeki yerleşmenin daha kalabalık nüfusa göre planlanması önem arz ederken, bir yandan da gelecek depremzedelerin istihdam olanaklarının artırılması için küçük ve büyük işletmeler ile iş birliği halinde çalışılmalıdır. 

Kaynaklar

TÜİK, (2022a), İkamet edilen il ve doğum yerine göre iller arası göç eden nüfus verileri (2014-2021), (Erişim tarihi: 03.03.2023)

TÜİK, (2022b), İllerin aldığı göç, verdiği göç, net göç ve net göç hızı, (2008-2022), (Erişim tarihi: 03.03.2023)