Tabakalaşma Analizlerine Bir Zemin Olarak TÜSES

Bu çalışmada Türkiye için bir Sosyo-Ekonomik Statü (SES) Endeksi geliştirildi. SES endeksleri sosyal bilimler alanında uzun zamandır kullanılmaktadır. SES endekslerinin toplumsal tabakalaşma literatürü açısından ölçücü bir araç olarak kullanımı her ne kadar tartışmalı bir konu olsa da, bu endekslerden halihazırda ekonomik eşitsizliğin veya toplumsal arkaplanın, eğitimdeki başarı oranından sağlık sorunlarına çeşitli konular üzerindeki etkisinin saptanmasında sıklıkla yararlanılmaktadır. Türkiye dışındaki ülkelerde, gelişmiş olan zengin literatür ve güçlü tartışmaların aksine, Türkiye sosyolojisinde toplumsal tabakalaşmada ölçme konusu çalışılmamış bir alandır. Bu alanlardaki teorik ve ampirik analizlerin eksikliği nedeniyle, son derece az sayıda bilim insanının bu konulara eğildiği görülmektedir. Dolayısıyla Türkiye’de SES endeksleri veya modelleri konusunda genel kabul görmüş bir çalışma yer almamaktadır. Daha kötüsü, pek çok piyasa araştırma şirketleri SES ve yaşam tarzını birbirine karıştırmakta ve düzgün, sistematik bir yöntemleri olmaksızın kendi ölçeklerini geliştirmeye kalkışmaktadırlar. Bizim yapmış olduğumuz çalışmada ise, 5000 kişi ve yaşadıkları hanelerden oluşan temsili örneklem kullanılarak, ulusal bir SES endeksi üç aşamalı stratejiyle meydana getirildi. İlk olarak, kişisel verilerin kullanımıyla ISCO-08 (Uluslararası Mesleki Sınıflandırılma Standardı) üçüncü düzeyde yer alan mesleki itibar skorları oluşturuldu. İkinci etapta, hanedeki bireylerin ekonomik etkinliklerine bağlı oranlarla ortalama gelir, eğitim, mülkiyet değerleri ve hanedeki en yüksek mesleki itibar skorunun temel bileşenler analiziyle hanelerin SES skorları tahmini olarak elde edildi. Son aşamada ise, Türk toplumunun ana tabakaları/sınıfları, elde edilen skorların kümeleme yöntemine tabi tutulmasıyla belirlendi. Kümeleme analizi sonucunda Türk toplumunda dört ayrı grup olduğu açığa çıkarıldı. Sonuç olarak şunu söyleyebiliriz ki, geliştirmiş olduğumuz SES endeksi, gelecekte tabakalaşma konusunda yapılacak olan çalışmalarda olduğu kadar, diğer sosyal araştırma alanlarında da temel oluşturabilecek ilk örnek olması açısından önem taşımaktadır.

Lütfi Sunar, Yunus Kaya, Tabakalaşma Analizlerine Bir Zemin Olarak Türkiye SES Endeksi, Tabakalaşma ve Değişim Çalışmaları Atölyesi: Orta Sınıflar ve Sosyal Hareketlilik, İstanbul Üniversitesi, 20-21 Ocak 2016