Hakkında
Türkiye’de alanında ilk ve tek olma özelliğini taşıyan Türkiye'de Çalışma Hayatı ve Meslekler araştırmasının ilki 2014 yılında TÜBİTAK’ın desteği ile gerçekleştirilmiştir. Beş yılda bir güncellenmesi hedeflenen araştırmanın ikincisi 2019 yılında gerçekleştirildi. Böylece, geçen beş yılda yaşanan değişimi ayrıntısıyla takip etmek mümkün oldu.
Araştırmanın temel amacı Türkiye’de çalışma hayatı, istihdam, işe bakış ve en önemlisi mesleki itibar konularında kapsamlı bir analiz ortaya koymaktır. Türkiye’nin mevcut sosyo-ekonomik dinamiklerini anlamanın yolu meslek dünyasından geçer. Araştırma iş dünyasına, kamu politikası yapıcılarına ve akademik dünyaya çalışma hayatı ve meslekler konusunda önemli bir açılım yaparak katkı sağlamayı hedefler.
Kapsam
Araştırmanın veri toplama aşaması, TÜİK tarafından NUTS2 düzeyinde sağlanan Kır- Kent örneklemi kapsamında 26 ilde 2711 kişi ile yüz yüze görüşülerek yapılan anketlere dayanmaktadır. Veriler SPSS 26’da işlenmiş ve analiz edilmiştir.
Araştırmada öncelikle ulusal istatistikler derlenerek Türkiye’de çalışma hayatı ve meslek dünyasını temelden belirleyen hizmet sektörünün yükselişi, ücretlileşme, kentleşme, istihdam, işsizlik gibi bahisler incelenmiş ve yorumlanmıştır.
Araştırmaya katılanlara mevcut işlerini nasıl gördükleri, işe yükledikleri anlam ve çalışma hayatındaki değer ve öncelikleriyle ilgili sorular yöneltilmiştir. Böylece meslek hayatına bakışın nasıl şekillendiği yönünde temel bulgulara ulaşılmıştır.
Araştırmaya katılanlardan 133 farklı mesleği 0 ila 100 arası puan vermeleri istenmiş, alınan cevapların ortalaması üzerinden Türkiye Mesleki İtibar Skalası güncellenmiştir. Ayrıca eğitim, yaş, cinsiyet ve işteki konum gibi sosyo-ekonomik ve demografik değişkenlere göre cevapların nasıl farklılaştığı yorumlanmıştır.
Araştırmada açık uçlu olarak katılımcılara en çok yapmak istedikleri ve istemedikleri meslekler sorulmuştur. Böylece hem çalışmaya yüklenen anlamla ilgili soru setini hem de mesleki itibar verilerini kontrol etmeyi ve derinleştirmeyi mümkün kılan yeni bulgulara ulaşılmıştır.
Sık Sorulan Sorular
Mesleki itibar nedir?
Meslekî itibar mesleklerin toplumsal saygınlığıdır. Bu saygınlığa meslekten beklentiler, mesleğin otoritesi ve cazibesi de dahildir. Dünyada mesleki itibar araştırmaları akademik bir faaliyet alanı olarak 1940’lardan itibaren gelişmektedir. Bu araştırmada katılımcılardan her mesleği 1-100 arasında puanlamaları istenmiştir.
Mesleki itibarın kaynağı nedir?
Mesleki itibarın iki kaynağı mesleğin özellikleri ve toplumdaki imgesidir. İkisi birbirini uzun vadeli ve karşılıklı şekilde belirler. Döneme ve bağlama göre mesleki itibarı belirleyen etken mesleğin ortalama geliri, mesleğe duyulan ihtiyaç, mesleğe atfedilen ahlaki değer, mesleği elde etmek için gerekli eğitimin niteliği, mesleki güç veya bağımsızlık olabilir.
Ankette yer alan meslekler neye göre seçildi?
Ankette toplam 133 meslek sorulmuştur. Bunların seçiminde Uluslararası Çalışma Örgütü’nün (ILO) hazırladığı ve yaygın olarak kullanılan ISCO-08 meslek tasnifi temel alınmıştır. ISCO-08’in 3. düzeyindeki meslek gruplarının her birinden en az bir meslek seçilmiştir. Mesela 335 nolu grupta gümrük kontrolörü, vergi memuru, sosyal yardım memuru, ruhsat memuru gibi meslekler varken araştırmaya hepsini temsilen vergi memuru alınmıştır. Her gruptan hangi mesleğin seçileceği noktasında Türkiye’nin toplumsal gerçekliğine uygunluk ve Türkiye’nin güncel çalışma hayatı içinde anlamlılık ölçütü gözetilmiştir.
Ankette yer almayan mesleklerin puanı nasıl elde edildi?
Ankette sorulan 133 mesleğin itibar puanları, bu mesleklerin ISCO-08 tasnifinde ait oldukları 3. Düzey grupta yer alan diğer mesleklere de yansıtılmıştır. Mesela 335 nolu gruptan alınan vergi memurunun itibar puanı 59,95 çıkmıştır. Bu puan, aynı gruptaki diğer mesleklere de yansıtılmıştır. Böylece toplamda 717 mesleğin itibar puanı ortaya çıkmıştır.
Araştırma örneklemi yeterli mi?
Araştırma kapsamında 26 ilde 2711 kişiyle yüz yüze görüşmeye dayanan bir anket çalışma gerçekleştirilmiştir. TÜİK tarafından NUTS2 düzeyinde sağlanan bu kır-kent örneklemi cinsiyet, yaş, eğitim, ikamet yeri ve çalışma durumu bakımından Türkiye’nin toplumsal nitelikleriyle uyum içindedir ve nicel anlamda da yeterli bir büyüklüğe sahiptir.
Mesleki itibar sıralaması mesleklerin önemini mi gösterir?
Mesleki itibar sıralaması toplumda mesleklere atfedilen önem, saygınlık ve cazibeyi gösterir. Ancak bu sıralama meslek mensuplarının iş hayatında kendilerine atfettikleri öznel anlam ve değerle tam uyumlu olmayabilir. İş hayatında önemli bir yer kapladığı halde başka etkenlerden dolayı toplumun gözünde itibarlı olmayan meslekler olabilir.
Mesleklerin itibarı Türkiye’de farklı bölge ve gruplarda nasıl değişiyor?
Mesleklerin itibarı demografik (yaş, cinsiyet), kültürel (eğitim, siyasi görüş), sosyal (yerleşim yeri, sosyal statü) ve ekonomik (gelir düzeyi) etkenlere göre farklılaşır. Ancak bizim araştırmamızda bu farklılaşmalar düşük düzeyde çıkmıştır; mesleklerin geneliyle ilgili bir mutabakat vardır. Bu da iş hayatı ve meslekler söz konusu olduğunda ülke çapında bütünleşik bir kanaat dünyası olduğunu gösterir.
Bazı mesleklerin maddi kazancına göre daha yukarıda olması gerekmez mi?
Meslekten elde edilen gelir veya kazanç mesleki itibar için önemlidir. Ancak maddiyat meslekî itibarın tek belirleyeni değildir. İş güvencesi, çalışma şartları, mesleğin dayandığı eğitim, kurumsal aidiyet, mesleğin sahip olduğu otorite, mesleki özerklik ve kültürel anlam da en az kazanç kadar mesleki itibarı etkiler. Bu sebeple kazancı daha düşük olduğu halde itibarı daha yüksek olan meslekler olabilir.
Bazı meslekler olumlu imajına göre neden daha düşük sırada?
Bir meslek hakkında yaygın kanaat, medyada sık görünen ve başarılı diye bilinen kişi ve kurumlarla sınırlı kalmış olabilir. Oysa aynı meslekte veya sektörde çalışanların çoğu düşük gelir, olumsuz çalışma şartları veya iş güvencesizliğine sahip olabilir. Mesela fotoğrafçılık ve aşçılık medyada yansıtılan sınırlı örneklerin aksine az kazanılan ve kötü koşullarda çalışılan işlerdir. Dolayısıyla araştırmamızda çıkan itibar puanı ve sıralamadaki yeri gerçeğe daha yakındır.
Bir meslekte iş bulma veya atama gibi sorunlar varken neden yukarı sıralarda görünüyor?
Bir mesleğin güncel durumuyla toplumdaki itibarı arasında fark olması normaldir. Mesleğe dair yaygın kanaatler uzun dönemde birikerek oluşur ve yavaş değişir. Meslek mensupları mesleği aşındıran sorunları yakından ve anında tecrübe ederken toplumun büyük çoğunluğu dışarıdan ve uzaktan bakar. Meslekî itibar meslek hakkında önceki kuşaklardan kalan ve genellikle bugünden daha olumlu tecrübelerden beslenir.
İtibar bakımından birinci olmasına rağmen neden hekime yönelik şiddet var?
Mesleki itibar her durumda ve her kişide işleyen bir davranış ilkesi değildir. Bir yandan eğitim seviyesi, sunduğu hizmetin önemi, mesleki güç ve otoritesi, iş garantisi ve kazanç seviyesi gibi nedenlerle hekimliğe yönelik yerleşik bir toplumsal teveccüh varken diğer yandan sağlık sektöründe yaşanan dönüşümler nedeniyle hizmet alanla hizmet veren arasında suç ve şiddet potansiyeli içeren ilişki biçimleri gelişebilir. Sağlık çalışanlarına yönelik şiddetin sıklıkla dikkat çekmesi ve sorgusuz şekilde kınanması ise, mesleki dayanışmanın ve bu mesleklerin önemi hakkında toplumdaki örtük uzlaşının gücüne işaret eder.
Hakim ve avukat varken savcı neden yok?
Araştırmada birbirine yakın ve tamamlayıcı meslekler ayrı ayrı sorulmamıştır. Bu anlamda hakimlik ve savcılık kamuda istihdam, mesleki sosyalleşme ve çalışma şartları bakımından bitişik meslekler olduğu için bir düşünülmüş ve ayrı sorulmamıştır.
Yüzbaşı diye subaylıktan ayrı bir meslek mi var?
Aynı meslek olsa da askeri rütbeler mesleğin icrasında ve toplumsal imgesinde önemli farklara sahiptir. Ankette üst (general), orta (yüzbaşı) ve alt (astsubay) olmak üzere üç askerî rütbeye yer verilmiştir. Böylece bu rütbelerin aralarındaki otorite farkının meslekî itibara yansıyıp yansımadığı belirlenmiştir. General ile yüzbaşı astsubaydan daha yüksek ve birbirine yakın puana sahip çıkmıştır.
Belediye başkanlığı veya milletvekilliği bir meslek mi?
Milletvekili, belediye başkanı, muhtar gibi seçimle gelinen konumların hayat boyu yapılan bir zanaat veya beceriye dayanmadığı için meslek olmadığı sanılabilir. Ancak bu tasnifte meslek, toplumsal hayatta belli bir süre yapılan iş veya meşguliyet olarak düşünülmelidir. Sözü edilen üç meslek farklı ölçek ve yetkileri ifade etmesi nedeniyle ayrı sorulmuştur.
Atanamayan öğretmenler olmasına rağmen halde neden öğretmenlerin itibarı bu kadar yüksek?
Öğretmenlik gibi belli ortak değer ve beklentilerin yüklendiği mesleklerin itibarı her zaman çalışma şartları ve gelirlerine göre daha yüksektir. Toplumumuzda öğretmene verilen önem özellikle önceki kuşaklarda yüksektir. Bu da öğretmenliğin halen, benzer mesleklere göre daha yüksek itibara sahip olmasına yol açmaktadır.
Mesleklerin itibar skoru neden düşer veya yükselir?
Mesleki itibar bir mesleğin toplum nezdindeki sosyal konumunu göstermektedir. Mesleki itibar gelir, eğitim, iş garantisi, iş kolaylığı, otorite ve otonomi gibi değişkenlerle yakından ilişkilidir. Bu anlamda iş ve meslek piyasaları değişken olduğu için mesleklerin konumları da değişkendir. Ayrıca bugünün hızlı iletişim dünyasında oluşan olumlu veya olumsuz algılar da mesleklerin itibarına yansıyabilmektedir. Toplumdaki göç, şehirleşme, refah seviyesinin farklılaşması gibi sosyo-demografik, sosyo-ekonomik değişimler de mesleklere yönelik bakışı değiştirir. Dolayısıyla zaman içinde mesleklerin itibar puanlarının değişmesi normaldir.
Ekip
Lütfi Sunar
Yürütücü
M. Fevzi Esen
İstatistik Uzmanı
Elyesa Koytak
Araştırmacı
Merve Akkuş Güvendi
Proje Asistanı
Dökümanlar
Meslekler Araştırması Sık Sorulan Sorular
Türkiye Çalışma Hayatı ve Meslekler Araştırması hakkında akla gelebilecek ve sık sorulan sorular
Türkiye’de Çalışma Yaşamı ve Meslekler Araştırması Basın Bülteni
TYAP tarafından hazırlanan Türkiye'de Çalışma Yaşamı ve Meslekler Araştırmasından öne çıkan bilgilerin yer aldığı basın bülteni.
Mesleki İtibar Puanları Genişletilmiş Liste
Genişletilmiş mesleki itibar puanları listesi 33 mesleğin itibar puanlarından hareketle ISCO08 listesi ve kategorileştirmeleri göz önünde bulundurularak hazırlandı.
Multi Media
Türkiye Çalışma Hayatı ve Meslekler Araştırması Tanıtım Videosu
TYAP kapsamında yürütülen araştırma neticesinde yayımlanan rapor Türkiye’de çalışma hayatının dönüşümünü, insanların iş hayatından beklentilerini ve farklı mesleklere bakışını ele alıyor.
BASINDAN
